Ramazan Orucunun Sağlık Üzerine Etkileri
Dr. Diyetisyen Kübra ESİN
Dünya genelinde yaklaşık 1,5 milyar Müslüman her yıl Ramazan ayında 29-30 gün oruç tutmaktadır. Ramazanda, orucun gereği olarak, tan yeri ağarmasından gün batımına kadar olan sürede, yeme-içme ve keyif veren şeylerden uzak durulmaktadır.
COVID-19 ve ORUÇ
Hicri aylardan 9.cusu olan Ramazan ayı bu yıl 23 Nisan akşamı başlayıp 23 Mayıs akşamı sona erecektir. 2020 yılının Ramazan ayının mevcut COVID-19 salgını nedeniyle uygulanan tedbirler dolayısıyla diğer Ramazanlardan daha farklı bir atmosferde geçmesi beklenmektedir. Sağlık noktasında endişelerin yoğun olarak yaşandığı bu dönemde Ramazan nedeniyle değişen beslenme ve yaşam tarzı değişikliğinin pandemik enfeksiyona karşı bağışıklığı etkileyip etkilemeyeceği tartışılmaktadır. Konuya ilişkin soru işaretlerine cevap olarak Dünya Sağlık Örgütü 15 Nisan 2020 tarihinde yayınladığı bildirisinde açlık/oruç ve COVID-19 enfeksiyon riski arasındaki ilişkiyi inceleyen hiçbir çalışma yapılmadığını ve diğer yıllarda olduğu gibi bu yıl da sağlıklı bireylerin Ramazan orucunu tutabileceğini, COVID-19 hastalarının diğer hastalar da olduğu gibi oruç tutma konusunda doktorlarına danışmaları gerektiğini belirtmiştir. Aynı bildiride oruç süresince yeterli ve dengeli beslenilmesi gerektiği özellikle taze ve çeşitli besinlerin ve bol sıvı tüketimi önerilmiştir.
RAMAZAN ORUCU NUN SAĞLIK ÜZERİNE POTANSİYEL ETKİLERİ
İslamın 5 temel şartından biri olan Ramazan orucunun hem fiziksel hem de ruhsal sağlık üzerine olumlu etkileri vardır. Herhangi bir enerji kısıtlaması barındırmayan bu beslenme modeli, yaşam tarzı (uyku süresi, fiziksel aktivite vb.), besin ve sıvı alımı değişikliğine bağlı olarak metabolizmada değişiklikler meydana getirebilmektedir.
Bağışıklık Sistemi Üzerine Etkisi
Ramazan orucu ile bağışıklık sistem cevabının azalması ve çeşitli hastalık riskinin artması ile ilişkili inflamatuar öncüsü belirteçlerin seviyelerinin azaldığı gösterilmiştir. Yine şiddetli COVID-19 hastalarının sistemik hiper inflamasyon belirtileri gösterdiği belirtilmiştir.
Ramazan orucunun bağışıklık sistemini zayıflatan ve vücudun enfeksiyonlara karşı savunmasını azaltan oksidatif strese karşı koruyucu olabileceği belirtilmiştir. Ramazan ayında oruç tutmanın bağışıklık üzerindeki etkisini değerlendiren 45 çalışmanın ortak değerlendirmesine göre, Ramazan orucunun bağışıklık cevabını hafif düzeyde etkilediği ve değişiklerin geçici olduğu ve kısa süre sonra Ramazan öncesi seviyeye döndüğü belirtilmiştir. Aynı çalışmada kalp hastalarında orucun kan yağları düzeylerinin iyileşmesi ve oksidatif stresin azalması üzerine olumlu etkilerinin olabileceği bildirilmiştir. Sonuç olarak yapılan çalışmalar en azından oruç tutmanın bağışıklık cevabı üzerine olumsuz etkisinin olmadığı göstermiştir.
Vücut Ağırlığına Etkisi
Ramazan orucunun vücut ağırlığına etkisini inceleyen çalışmaların sonuçları çelişkili olup bireylerin vücut ağırlığının değişmediği veya azaldığı bildirilmiştir. Ramazanda azalan öğün sayısının, enerji ve sıvı alımının vücut ağırlığında azalmaya neden olabileceği belirtilmiştir. Vücut ağırlığındaki azalmayı oruç süresi, coğrafi konum, cinsiyet, bireyin fizyolojik durumu ve beslenme alışkanlıkları gibi etmenler etkilemektedir. Erkeklerin kadınlara göre, fazla kilolu ve obez bireylerin normal vücut ağırlığındaki bireylere göre, yaz ve sonbahar mevsiminde kış mevsimine göre vücut ağırlığında daha fazla azalma olduğu saptanmıştır. Ancak Ramazan ayında vücut ağırlığındaki bu azalmanın kısa süreli olduğu ve genellikle Ramazandan 2-5 hafta sonra eski vücut ağırlığına geri dönüldüğü belirtilmiştir. Ramazan ayında ve sonrasında yeterli ve dengeli beslenmenin uygulanması, yeterli sıvı tüketimi ve düzenli öğün saatleri vücut ağırlığının azalmasının temellerini oluşturmaktadır.
Kan Yağlarına ve Glikoz Değerlerine Etkisi
Sağlıklı bireylerde, Ramazan orucunun ilk birkaç gününde ortalama kan glikoz seviyelerinde hafif bir düşüş olduğu, bu durumun yaklaşık 20. günde normal seviyeye geldiği ve daha sonra nispeten hafif bir artış olduğu ve tüm bu değişimlerin normal fizyolojik aralıkta olduğu bildirilmiştir.
Ramazan orucunun kan yağlarına etkisini değerlendiren çalışmaları derleyen güncel bir çalışmada oruç ile kan yağları düzeylerinde, özellikle halk arasında iyi kolesterol olarak bilinen HDL kolesterol seviyelerinde ılımlı bir iyileşmenin olduğu belirlenmiştir. Ramazan orucunun kan yağları üzerine faydalı etkisinin erkeklerde daha fazla olduğu ve trigliserit düzeylerindeki değişimin yaş, ramazan öncesi değer ve oruç sürecindeki vücut ağırlık kaybından etkilendiği de saptanmıştır.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Ramazan orucu bağışıklık sistemi, vücut ağırlığı denetimi, kan glikoz ve kan yağları düzeyleri üzerine potansiyel faydalı etkilere sahiptir. Ayrıca yaşam süresinin uzaması, hücre yenilenmesi, bağırsak mikrobiyotası ve ruh sağlığı üzerine olumlu etkilerinin olabileceği de belirtilmiştir. Ramazan orucu ile görülen bu sağlık faydalarının genellikle kısa süreli olduğu ve etkilerinin orucun süresi, coğrafi konum, cinsiyet, yaş, bireysel beslenme ve yaşam alışkanlıklarına göre değişkenlik gösterdiği bildirilmektedir. Ayrıca oruç dolayısıyla hastalığı ilerleyebilecek ve/veya sağlık durumu zarar görebilecek hastalar oruç tutma konusundan mutlaka doktorlarına danışmalı ve önerilerine uymalıdır.
Ramazan ayının ruhsal ve bedensel etkilerinden en yüksek düzeyde faydalanmak ve bağışıklığın güçlü tutulması için yeterli ve dengeli beslenmeye özen gösterilmelidir. Rafine şeker, doymuş yağ ve tuzdan zengin beslenme bağışıklığı zayıflatarak enfeksiyon riskini artırıcı etki göstermektedir. Bu nedenle oruç süresince fazla şekerli, yağlı ve tuzlu besinlerin tüketiminden ve fazla enerji alımından kaçınılmalıdır. Ayrıca bağışıklık sistemini güçlendiren ve COVID-19 koronavirüs enfeksiyonu ile mücadelede yardımcı olabilecek vitaminler ve mineraller açısından zengin sebzeler, meyveler, kuru baklagiller ve yağlı tohumlar (fındık, badem, ceviz vb.) dengeli şekilde tüketilmelidir. Yine bu dönemde her ne kadar Ramazan orucunun dehidratasyona neden olduğuna dair bir kanıt olmasa da susuzluğun olumsuz etkilerinden vücudu korumak için günlük yeterli sıvı alımına (1,5-2 lt) özen gösterilmelidir.
KAYNAKLAR
Massoud, R., Sharifan, A., & Massoud, A. (2020). Religious Fasting; the Purgation of Soul and Body. Journal of Nutrition, Fasting and Health, 8(1), 17-22.
Adawi, M., Watad, A., Brown, S., Aazza, K., Aazza, H., Zouhir, M., … & Fiordoro, S. (2017). Ramadan fasting exerts immunomodulatory effects: Insights from a systematic review. Frontiers in immunology, 8, 1144.
Salem, M., Jahrami, H., Madkour, M., Bahammam, A., Faris, M, (2020). Ramadan intermittent fasting and immunity: An important topic in the era of COVID-19. Annals of Thoracic Medicine.
Kul, S., Savaş, E., Öztürk, Z. A., & Karadağ, G. (2014). Does Ramadan fasting alter body weight and blood lipids and fasting blood glucose in a healthy population? A meta-analysis. Journal of religion and health, 53(3), 929-942.
Fernando, H. A., Zibellini, J., Harris, R. A., Seimon, R. V., & Sainsbury, A. (2019). Effect of Ramadan fasting on weight and body composition in healthy non-athlete adults: a systematic review and meta-analysis. Nutrients, 11(2), 478.
Sadeghirad, B., Motaghipisheh, S., Kolahdooz, F., Zahedi, M. J., & Haghdoost, A. A. (2014). Islamic fasting and weight loss: a systematic review and meta-analysis. Public health nutrition, 17(2), 396-406.
Mirmiran, P., Bahadoran, Z., Gaeini, Z., Moslehi, N., & Azizi, F. (2019). Effects of Ramadan intermittent fasting on lipid and lipoprotein parameters: An updated meta-analysis. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 29(9), 906-915.
BaHammam, A. S., & Almeneessier, A. S. (2020). Recent Evidence on the Impact of Ramadan Diurnal Intermittent Fasting, Mealtime, and Circadian Rhythm on Cardiometabolic Risk: A Review. Frontiers in Nutrition, 7, 28.
Safe Ramadan practices in the context of the COVID-19: interim guidance, 15 April 2020. Worlh Health Organization. https://apps.who.int/iris/handle/10665/331767
Is it safe for patients with COVID-19 to fast in Ramadan?The Centre for Evidence-Based Medicine develops, promotes and disseminates better evidence for healthcare. https://www.cebm.net/covid-19/is-it-safe-for-patients-with-covid-19-to-fast-in-ramadan/
Everything You Want to Know About Dry Fasting. https://www.healthline.com/health/food-nutrition/dry-fasting